Сөз эркиндигине болгон укук кайсы учурларда чектелиши мүмкүн?

Examples

Өлкөнүн бир бөлүгүн аймактык көзөмөлгө алган белгилүү куралдуу топтун лидери Интернеттеги видеотасмалар аркылуу коомчулукка тез-тез кайрылып турат. Ал эми куралдуу топ диний ишенимдерден улам өздөрүнүн артыкчылыгына ишенүү менен түздөн-түз теократияны түзүүгө умтулуп келет. Өлкөдө мыйзамдуулук өз күчүн жоготуп, мамлекеттик кызматтар иштебей калгандыктан, лидер Интернеттеги бир катар видеотасмалар аркылуу бул көйгөйлөр үчүн диний азчылыктардын тобун айыптоого аракеттенүүдө. Ал азчылык тобу ишти үзгүлтүккө учуратып, зордук-зордукчул көтөрүлүштү мерчемдеп жатат деген ойду кыйытып келет. Аймакта башаламандык күчөп бараткандыктан, жарыяланган видео жаңыдан пайда болуп жаткан мамлекеттин “таза” келечегин камсыздоо үчүн “дин тутунгандарды” токтоосуз иш-аракеттерди жасоого үндөйт. Ал көчөлөрдү диний азчылыктын, айрыкча эркектердин каны менен “жууп тазалоого” чакырып, тилектештерине азчылыкты түзгөн аялдардын укум-тукуму көпчүлүк тутунган динге өтүүсү үчүн аларды сексуалдык кулчулукка алуу тагдыры күтөрүн айтып, кайрылуу жасап жатат.

Мындай сценарий Геноцид тууралуу конвенция жана эл аралык кылмыш укугу деп аталган Рим статуту тарабынан тыюу салынган геноцидге үндөөнү ачык эле сыпаттап турат. ЖСУЭПтин 20 (2)-беренесинин талаптарынан тышкары, мындай тукуруунун натыйжасында геноцидди жасоого атайын ниети болгондугуна далилдер талап кылынат. Бул учурларда ниеттенүүнүн өзү эле чоң мааниге ээ, анткени аны айткан адамдын расалык, улуттук же диний топту толугу менен же жарым-жартылай жок кылууга алып баруучу геноцидге үндөөгө ниеттенгендиги далилдениши керек. Сөз ээсинин лидерлик абалы жана таасир этүү деңгээли, ошондой эле анын акыркы видеороликтердин мазмунуна айкалыштырылган диний тазалык жөнүндөгү баяны, өз аймагындагы диний азчылыкка каршы геноцид жасоого ачыктан-ачык ниеттенгендигин күбөлөндүрүп турат.

Examples

Президенттик шайлоону утурлай, учурдагы президент чоң митингдерде бир нече жолу чыгып сөз сүйлөйт. Ушул митингдердин жүрүшүндө ал оппозициянын тарапташтары, негизинен башка этникалык топтордун өкүлдөрү куралданып, анын тарапташтарына коркунуч туудуруп жатат деген ушак кепти таратат. Тирешүү курчуп баратканда, ал өлкөдө ондогон жылдар мурун болуп өткөн массалык кыргынды эске салган расисттик сөздөрдү колдонуп, “убакыт келди” деп, өз тарапташтарын шайлоодогу жеңишке жетүү үчүн чукул чараларды көрүүгө үндөйт.

Бул жерде президент “кастык тилин” колдонуу менен зордук-зомбулукка үндөгөн жек көрүүчүлүктү үгүттөөнүн чегине чейин жеткен. Ал коомдогу этникалык чыңалууну түшүнүп туруп, андан пайдаланып жатат, ошондой эле этникалык топтордун ортосундагы буга чейинки чыр-чатактар эмнеден чыкканын да билет. Ал таасирдүү саясатчы катары, эмоция менен айыптап жаткан учурда бул конкреттүү терминдерди колдонуу аудитория тарабынан зомбулукка түздөн-түз чакырык катары кабыл алынарын билет. Көрүүчүлөр анын сөздөрүнө ылайык иш-аракет жасаарын, оппозициялык партия менен байланышы бар этникалык топтун өкүлдөрүнө каршы зордук-зомбулук көрсөтүп, ал тургай өлтүрүп коёрун дагы жакшы түшүнөт. Зордук-зомбулук жасалдыбы же жокпу, мындай кеп-сөздөр үчүн жазык чараларынын колдонулушу толугу менен туура.

Examples

Качкындардын үй-бүлөсү бир нече орунду ээлеп, автобуста жол жүрүп бара жатат. Дагы бир жүргүнчү орун жоктугуна абдан нааразы болуп, качкындарды мамлекеттик ресурстарды жок кылууда деп айыптай баштады. Андан соң өздөрүнө кол салган учурда коопсуздугунан чочулаган качкындардын үй-бүлөсүн кемсинтүү үчүн расисттик кеп-сөздөрдү айтып, үй-бүлөнүн атасына акарат келтирет.

Көпчүлүк өлкөлөрдө коомдук тартип мыйзамдары башкаларды атайылап коркуткан, айрыкча бул кол салуудан улам коркууну пайда кылган жүрүм-турумдарга тыюу салат. Эгерде айыптуу жиктеп (мисалы, расисттик негизде) бөлүүнү көздөгөн болсо, көбүнчө мыйзамдар мындай иш-аракеттерди олуттуу кылмыштардын катарына кошот. Айрым учурларда жек көрүүчүлүк боюнча мыйзамдар мындай бейбаштыкка тыюу дагы салышы мүмкүн.

Коомдук транспорттогу адепсиз сөздөр жазык жосуну катары бааланбаса да, адамдарды коркутуп жана өздөрүнүн коопсуздугунан тынчсызданууга мажбурлаган учурда, чектөөлөр ЖСУЭПтин 19-беренесинин 3-пунктуна ылайык акталууга тийиш. Бирок ар кандай санкциялар чени менен болушу зарыл. Абалдын оордугуна жараша, полиция тарабынан бериле турган расмий эскертүү, жапа чеккендерге кенемте төлөп берүү же коомдук жумуштарды аткаруу буйругу түрмөгө кесүүгө караганда бир кыйла ылайыктуу. Өкмөттөр жасай турган, мисалы, “кастык тилине” жана коомдук транспортто бейбаштык кылууга каршы үгүт жүргүзүү жолу менен мындай зыяндын алдын алуучу бир катар чаралар бар.

Тыюу салынууга тийиш болгон мындай жүрүм-турум менен “тукуруу” маанисин камтыган жек көрүүчүлүктү үгүттөөнү айырмалай билүү зарыл. Анткен менен, оозеки коркутуу жана кол салуу айрым учурларда тукуруу сыяктуу эле олуттуу болушу мүмкүн, мында тиешелүү контексттик факторлор ар башкача каралышы керек. Качкындардын үй-бүлөсүнө байланыштуу жагдайга келсек, мында чагымчылдык кылган адамдын сөздөрүнүн угуучуларга (автобустун башка жүргүнчүлөрүнө) тийгизген таасир деңгээли тынчсыздануу жаратпай тургандай эле, башка жүргүнчүлөрдүн анын сөзүнө кирип качкындарга карата зомбулук кылышы ыктымал эмес.

Examples

Суфийлердин мечитиндеги жардыруудан соң, ал жерден бир нече жүз чакырым алыстыкта жайгашкан шаардагы өспүрүм “Фейсбуктагы” баракчасына курмандыктар суфийлердин салтын карманганы үчүн “ушуга татыктуу” деп билдирүү калтырган.

Өспүрүмдүн жүздөгөн “достору” бар эле жана бул билдирүү эки тараптын тең кызуу талкуусуна жол ачты; колдонуучу саясатчы же коомдук лидер эмес.

Бир катар өлкөлөрдө мындай билдирүү террордук чабуул жасоо ниетин көздөбөсө жана ал мүмкүн болбосо дагы, “кастык тили” жөнүндөгү мыйзамдар же антитеррордук мыйзамдар бул өспүрүмдү куугунтукка алуу үчүн жаңылыштык менен колдонулушу мүмкүн. Бул кеп-сөздөр кемсинтүүчү жана “кастык тили” катары эсептелгенине карабастан, өкмөт чектөөлөрдү киргизүүгө аргасыз болгондо, бул кеп-сөздөрдүн контексти “тукуруу” чегине шайкеш келиши күмөн. “Фейсбук” өзүнүн шарттарына ылайык комментарийди алып салышы ыктымал, бирок мыйзам боюнча ал муну жасоого милдеттүү эмес.